گنجینه آب

بند بهمن نام یکی از جاذبه‌های دیدنی شهرستان کوار در استان فارس می‌باشد.این بند روی رودخانه قره آغاج سر راه شیراز - فیروزآباد و در هفت کیلومتری غرب شهر کوار بنا شده و به نظر می رسد از آثار دوره ساسانی باشد. این بند به بهمن پسراسفندیار منسوب است.
بند بهمن برای بالا بردن سطح آب و انحراف جریان آن از طریق کانالی به دشت کوار برپا شده است. درازای بند به ۱۳۰ متر و ارتفاع آن در مرتفع‌ترین نقطه به ۹ متر می‌رسد. مصالح مورد استفاده در بنا، قطعات سنگ طبیعی کوهستان و ملات ساروج است. بند در محلی بنا شده که دو رشته کوه به هم نزدیک می شود؛ به صورتی که بخشی از بند بر بدنه سنگی کوه و بخش دیگر آن بر بستر سنگی رودخانه قرار گرفته و همین امر موجب استحکام و ماندگاری آن در طی دو هزار سال گذشته شده است. سیلاب‌های شدید رودخانه بعد از برخورد با دماغه‌ای که در مسیر سد وجود دارد، وارد مخزن پشت سد می‌شود و در این مسیر بخش قابل توجهی از سرعت و نیروی تخریبی خود را از دست می دهد.
مجرایی که آب سد را به دشت کوار منتقل می کند، در گوشه شرقی سد و در بدنه سنگی کوه احداث شده است. این آب بعد از تأمین آب کارخانه قند، وارد دشت کوار شده و مورد استفاده حدود ۲۰ روستا قرار می گیرد

روستای بند امیر از توابع بخش زرقان در ۴۳ کیلومتری شیراز واقع شده است این روستا در کنار بند امیر سدی که در زمان عضدالدوله دیلمی ساخته شده، بنا شده است. بندامیر(1) ، (بند عضدی )، پلْ بندی بر رودخانه کُر در جنوب خاوریِ مرودشتِ فارس . نام این بند از نام امیر عضدالدولة دیلمی گرفته شده است که بنابر روایت مشهور، در حدود 365 به ساخت آن فرمان داد، اما براساس روایتی دیگر شخصی به نام امیر آن را به فرمان عضدالدوله ساخته است . برخی نیز بنای این بند را به مسافری امیرنام نسبت داده اند. مقدسی ، معاصر عضدالدوله ، این بند را از «عجایب فارس » شمرده است . به گفته او در دو سوی پشتِ بند که دریاچه ای از آب جمع شده ، ده دستگاه چرخاب نهاده اند که زیر هر یک آسیابی سوار شده است ، و آب سد از طریق کاریزها سیصد روستا را در منطقه آبیاری می کند. به نوشتة ابن بلخی در سده ششم برای ساخت این بند یا «شادُروان عظیم » که در جهان مانند نداشت ، هزینة هنگفتی صرف شد و با سنگ و ساروج آن را چنان مستحکم ساختند که آهن نیز برآن کارگر نبود. بیش از دو قرن بعد، حمدالله مستوفی بندامیر را از «عمارات عالیة جهان » و عظیمتر از سدّ شاپور شمرده است.

بندامیر ظاهراً تا قرن یازدهم وضع مناسبی داشته ، چنانکه شوشتری به نقل از علاّ مة دوانی در رسالة عرض لشکر، از آن به عنوان کوهی در میان دریایی و جزیره ای در میان بحری یاد کرده است . تامس مور ، شاعر ایرلندی ، در یکی از اشعار خود، مناظر اطراف بندامیر و زیباییهای آن را ستوده است . اما کلودیوس ریچ در 1237 آن را ویران وصف کرده است . روستایی که به همین نام در حاشیة غربی بند واقع شده ، دست کم از اوایل قرن سیزدهم وجود داشته است .

بعدها نیز این بند به تناوب تخریب و ترمیم شد، چنانکه فسائی در دهة نخست قرن چهاردهم نوشته است که «گاهی از کنارة این بند رخنه شود و مبالغی وجه نقد و چندین هزار عمله از دهات جمع نموده تا این رخنه را سدّ کنند» . گزارش فرصت که در 1311 بند امیر را دیده و تصویر آن را نیز در کتاب خود کشیده ، از آبادانی بند در آن سالها حکایت دارد. در دوره پهلوی پل بند امیر آسیبهای بسیار دید و بخش عمدة طاق ششم آن فروریخت . در سالهای 1349 ش به بعد تعمیرات اصلی بندامیر آغاز شد. طاق نهرگاوشیر که درسالهای اوایل پیروزی انقلاب اسلامی صدمات کلّی دیده بود، در1375تا1376 ش مرمت شد.
کاربردهای بند

1.برای بالا آمدن سطح آب و آبیاری دشت وسیع کربال علیا، به گونه ای که در پی بستن این سدّ، از ولایت کربال که پیش از آن صحرایی خشک بود در زمان عضدالدوله ، سالانه هفتصدهزار خروار غلّه برداشت می شده است ؛ هم اکنون نیز حدود 24 روستا در ساحل شرقی رودخانه از نهرهای منشعب از کُر آبیاری می شود

2.دوم به کار انداختن آسیابها؛

3.با ایجاد پل برروی تاجِ سدّ و در واقع با احداث پلْ بند، دو جانب کُر به هم متصّل شد. در دوره های جدیدتر در دوسوی روی پل دست اندازی از سنگ و گچ ساخته اند که حفاظی برای عابران پدید آورده است
مشخصات

1.بندامیر با 120 متر طول و پنج متر عرض

2.، دارای سیزده چشمه طاق جناغی است که آب از سرریز آنها جاری است .

3.ارتفاع سطح پل از بند 80ر3 متر و عمق بند از سرریزها تاکف رودخانه در قسمت بیرونی سدّ که به شکل پلّه ای ساخته شده ، ده متر است

4.). از ویژگیهای جالب این بند وجود یک تشتک طبیعی آبی در پای بدنة سدّ است که مانع اثر تخریبی ضربه های حاصل از انرژی ریزش آب به بدنة سدّ می شود

5.). درنزدیکی بند در ساحل شرقی دو آبگیر به چشم می خورد که نهر سرآب آسیابها از آنجا آغاز می شود. شمار زیادی از این آسیابها اکنون خراب شده است

6.بندامیر دارای یک نهر انحرافی و تنظیم کنندة سطح آبِ پشتِ بند، به نام نهر گاوشیر، با دهانة مجهّز به تخته بند است که ظاهراً قبل از بندامیر ساخته شده است . گاوشیر، طرح تونل انحرافی را که امروزه در ایجاد سدهای بزرگ رعایت می شود، تداعی می کند

پلی که بر روی نهر گاوشیر در امتدادِ پلْ بندامیر ساخته شده ، به دوره های جدیدتر متعلّق است و سابقة آن ظاهراً از قرن دهم فراتر نمی رود، زیرا چنانکه در برخی منابع آمده ، القاص میرزا که در 955 به قصد تسخیر شیراز به بند امیر رسید، چون دید که پل را برداشته اند راه دیگری درپیش گرفت . از همین خبر می توان دریافت که در آن سالها نهر گاوشیر فقط پلی متحرک و احتمالاً چوبی داشته است.

سازه‌ی سنگ دختران که بخشی از یک سد بزرگ هخامنشی در دره‌ی درودزن بوده، در ایران بی­نظیر است و شاید در جهان هم مانند نداشته باشد. به عبارت دیگر، سازه‌ای سنگی به این دیرینگی با این همه جزئیات فنی و به این سلامت تا کنون در جهان یافت نشده است. این سازه درست در جایی قرار داشته که ساختمان سد نوین درودزن در سال 1345 در آن جا آغاز شد. در آن سال گروهی به سرپرستی دکتر نیکل آمریکایی مأمور مطالعات باستان شناسی آن شد. نتیجه­ی این مطالعات نیز در نوع خود جالب توجه است. امروز پس از چهل و چند سال که از مطالعات باستان­شناسی­ این سازه­ی مهم تاریخی بیست و پنج سده­ی پیش در دره­ی درودزن می­گذرد هنوز یک مستند سازی جامع و کامل از آن صورت نگرفته و نه در وزارت نیرو که باید نگهبان سازه­های آبی تاریخی باشد، و نه در دانشگاه شیراز که با گروه نیکل قرارداد بسته است، و نه در سازمان میراث فرهنگی که مجوز حفاری­ها را صادر کرده است یافت نمی­شود. پس از مطالعه­ی باستان شناسی، کارشناسان ایتالیایی سازه را از محل اصلی خود بریدند و دو هزار متر پایین­دست‌تر به زمین گذاشتند. چند سال بعد کارشناسان ایرانی سنگ دختران را به شکل اصلی آن در کرانه­ی چپ رودخانه­ی کر نصب کردند. این جا به جایی و نصب دوباره نیز در ایران بی­سابقه بود. از این جا به جایی نیز جز نوشته­های پراکنده و ناقص در اینجا و آنجا مستندنگاری جامعی صورت نگرفته است. خوشبختانه گنجینه­ای از عکس­های مربوط به عملیات جا به جایی و شماری عکس مربوط به کارهای نصب سازه­ی سنگ دختران به دست آمد که گویای اطلاعاتی مربوط به مرحله­ی بعد از باستان­شناسی است.